Europejski Poeta Wolności to nagroda literacka, festiwal poezji i seria wydawnicza prezentująca tomy autorów i autorek nominowanych w danej edycji konkursu. Finalistami Nagrody Literackiej Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności 2024 zostało sześcioro poetów i poetek wraz z tłumaczami. Są to: Mireła Iwanowa (Bułgaria), Darko Cvijetić (Chorwacja), Monika Herceg (Chorwacja), Anja Erämaja (Finlandia), Arvis Viguls (Łotwa), Miriam Van hee (Niderlandy). Laureatów konkursu, który wyróżnia najciekawszą europejską poezję poznamy wiosną 2024 roku w Gdańsku. Otrzymają odpowiednio 100 000 zł (poeta) i 20 000 (tłumacz). Organizatorem festiwalu i nagrody oraz wydawcą nominowanych tomów jest Instytut Kultury Miejskiej. 

W 2022 roku jury Narody Europejski Poeta Wolności wydało bezprecedensowy werdykt. Uhonorowane zostały dwie autorki i ich tłumacze. Ukraińska poetka Marianna Kijanowska za tom „Babi Jar. Na głosy” w tłumaczeniu Adama Pomorskiego oraz pochodząca z Albanii Luljeta Lleschanaku za tom „Woda i węgiel” w przekładzie Doroty Horodyskiej.  

– Każdy z grona nominowanych jest inną osobowością poetycką i choć w ich wierszach wolność odgrywa najważniejszą rolę, jednak występuje ona w różnych znaczeniach i wymiarach – to wolność wyrazu i słowa, ale też człowieka i ludzkiej wspólnoty, a także swoboda obrazu i stylu. Raz mamy tu do czynienia z subtelną i intymną opowieścią o bólu i samotności, innym razem ze ściszonym, lirycznym wyznaniem ludzkich tęsknot i uczuć, a jeszcze innym – z niezwykle przejmującą refleksją na temat wolności po tragicznych wydarzeniach historii i fundamentalnym pytaniem o ich sens. Jest w tych propozycjach smutek i zaduma, ale też zmysłowość, fantazja, humor i autoironia. Jury z pewnością będzie miało niełatwą pracę, ale czytelnikom już dziś można obiecać sześć świetnych tomów poezji – mówi sekretarz jury Nagrody Andrzej S. Jagodziński. 

Wyboru finalistów Nagrody dokonuje jury w składzie: Anna Czekanowicz, Krzysztof Czyżewski (przewodniczący), Paweł Huelle, Zbigniew Mikołejko, Stanisław Rosiek, Anda Rottenberg, Beata Stasińska, Olga Tokarczuk. Niegłosującym sekretarzem jury jest Andrzej Jagodziński. Do Nagrody nominowany jest poeta/poetka wraz z tłumaczem/tłumaczką.  

Poetów zgłaszają tłumacze wysyłając próbki przetłumaczonych wierszy, spośród których jury wybiera finalistów Nagrody. W bieżącej edycji konkursu pod uwagę brane były zgłoszenia twórców piszących w następujących językach: bułgarski; chorwacki oraz gwary kajkawskie i czakawskie; fiński; francuski oraz języki franko-prowansalski i prowansalski (oksytański) i dialekty romańskie; łotewski; niderlandzki (flamandzki, holenderski) oraz języki fryzyjski i afrikaans; portugalski; romski (romani) oraz wszystkie jego dialekty i pogadialekty. 

Po ogłoszeniu finalistów i finalistek Nagrody Europejski Poeta Wolności rozpoczyna się praca nad przekładem wierszy, redakcją tekstów i składem graficznym tomów, które ukażą się premierowo w Polsce podczas Festiwalu Europejski Poeta Wolności wiosną 2024 roku. Dotychczas wydane w serii tomy, w tym laureatek z roku 2022, dostępne są w sklepie internetowym IKM: https://sklepikm.pl.  

Finaliści i finalistki Nagrody Literackiej Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności 2024 

Mireła Iwanowa (język bułgarski), tłumaczka Magdalena Pytlak 

Mireła Iwanowna (ur. 1962 r. w Sofii) – bułgarska poetka, publicystka i tłumaczka. Po nauce w liceum językowym, ukończyła filologię bułgarską i rosyjską na Uniwersytecie Płowdiwskim. Pierwsze wiersze opublikowała jeszcze jako uczennica w czasopiśmie „Родна реч”. Jest autorką dziewięciu książek poetyckich oraz zbioru esejów. Wraz z Bojkiem Łambowskim współtworzyła kolektyw poetycki „Piątek 13.” Autorka scenariuszy filmowych, animatorka kultury szczególnie zaangażowana w budowanie dialogu bułgarsko-niemieckiego. Tłumaczka z języka niemieckiego. Mieszka w Sofii. Przez wiele lat pracowała jako kustosz w Muzeum Iwana Wazowa. Od 2016 roku jest dramaturżką Teatru Narodowego im. Iwana Wazowa. Poezja Mireli Iwanowej była wielokrotnie nagradzana, zarówno w kraju (m.in. Nagroda Stowarzyszenia Pisarzy Bułgarskich, nagroda im. Nikołaja Kynczewa, „Peroto”), jak i zagranicą (Nagroda Huberta Burdy dla młodych poetów ze Wschodniej Europy). Jej wiersze zostały dotychczas przetłumaczone na angielski, niemiecki, hiszpański, czeski, węgierski, turecki, serbski i łotewski. 

– Poezja Mireli Iwanowej łączy pejzaż bułgarskiej codzienności z uniwersalnymi bolączkami współczesnego świata. Poetka z lekkością zmienia epoki, swobodnie splata wątki, czasem celowo oscyluje między sentymentalizmem a ironią. Według Płamena Dojnowa jej wiersze z rekomendowanego do przekładu tomu „Седем” („Siedem”, 2018) tworzą jeden z najmocniejszych tekstów napisanych po bułgarsku na początku XXI wieku – opowiada tłumaczka Magdalena Pytlak. 

Magdalena Pytlak (ur. 1981) – bułgarystka, slawistka, tłumaczka, doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa (2010). Pracuje jako adiunkt w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka książki Polifoniczność w przekładzie. O tym jak Polacy i Bułgarzy czytają „Biesy” Fiodora Dostojewskiego, licznych publikacji naukowych oraz tekstów popularno-naukowych. Tłumaczka współczesnej literatury bułgarskiej. Dwukrotnie nominowana za przekład do Nagrody Literackiej Gdynia (2018, 2019), a za tłumaczenie powieści Wzniesienie Milena Ruskowa nagrodzona przez Literaturę na Świecie (2018). W 2019 roku za spolszczenie Fizyki smutku Georgiego Gospodinowa otrzymała Literacką Nagrodę Środkowoeuropejską Angelus dla tłumacza. Członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury. 

Darko Cvijetić (język chorwacki), tłumacz Miłosz Waligórski 

Darko Cvijetić (ur. w 1968 r.) – bośniacko-hercegowiński poeta, prozaik, reżyser, aktor i dramaturg. Syn Chorwatki i Serba. Wydał kilkanaście tomów poetyckich, a także zbiór opowiadań. Jego wiersze tłumaczono na francuski, angielski, niemiecki, słoweński, hebrajski, albański, węgierski, polski, macedoński i jidysz. Aktor i reżyser teatralny. Członek Pen Clubu Bośni i Hercegowiny i Stowarzyszenia Pisarzy Bośni i Hercegowiny. Pracuje jako reżyser i dramaturg w Teatrze Prijedor w Republice Serbskiej.  

– Wiersze z najnowszego tomu Cvijeticia cucą z letargu skłonną do uogólnień pamięć. Ich podmiot wchodzi w skórę (czyli duszę i ciało) ofiar, katów, a nawet przedmiotów zbrodni, dzięki czemu naświetla temat z wielu punktów. Pokazuje, że dzięki prostodusznej i empatycznej perspektywie, a także dzięki odpowiednim środkom wyrazu – surowym i pozbawionym metaforyki – można zbliżyć się do człowieka, opowiedzieć jego nagle urwaną historię do końca, przykryć ją śniegiem, który bez poezji „robi wszystko, by nie spaść”, oczyścić się ze złogów ciemnej przeszłości i – wybić na wolność – mówi Miłosz Waligórski.  

Miłosz Waligórski (ur. w 1981 r.) – slawista i hungarysta. Mieszka i pracuje w Nowym Sadzie. Laureat Nagrody im. Adama Włodka (2015) i Bydgoskiej Nagrody Literackiej „Strzała Łuczniczki” (2018). Tłumaczy z węgierskiego, słowackiego i serbsko-chorwackiego. Autor przekładów z nowej liryki serbskiej. Wydał sześć tomów wierszy.  

Monika Herceg (język chorwacki), tłumaczka Aleksandra Wojtaszek 

Monika Herceg (ur. 1990 r.) – chorwacka poetka, scenarzystka, dramaturżka, redaktorka i aktywistka. Autorka tomów poetyckich oraz dramatów. Jest najczęściej nagradzaną poetką młodego pokolenia w Chorwacji, otrzymała wiele prestiżowych krajowych i międzynarodowych wyróżnień. Pracuje jako redaktorka w jednym z największych chorwackich wydawnictw Fraktura, należy także do redakcji czasopisma „Poezija”. Jako poetka jest częścią platformy Versopolis, a jej wiersze zostały przełożone na piętnaście języków – ostatnio ukazało się ukraińskie wydanie jej debiutanckiego tomu wierszy. Prowadzi cykliczne spotkania poświęcone poezji kobiet, a za swoją działalność aktywistyczną na rzecz równouprawnienia otrzymała nagrodę Strašne žene. Jako dziecko musiała z powodu wojny opuścić swój dom rodzinny – obecnie angażuje się także w działania na rzecz uchodźców.  

– Lovostaj., tytuł tomiku wierszy Moniki Herceg, oznacza po chorwacku okres ochronny, czas, w którym nie wolno polować. Mówiąc inaczej, moment wytchnienia dla istot, które całe życie czują strach przed włóczącymi się po lasach mężczyznami, uzbrojonymi w śmiercionośne karabiny. Dla Herceg, poetki, która wciąż na nowo próbuje opisać piekło, jakie czasem staje się udziałem wszystkich kobiety, to moment szczególny. Można wtedy goić rany, zbierać siły, ale przede wszystkim wykuwać nowy język, bez którego nie da się opowiedzieć o doświadczeniu milionów kobiet – w tym o swoim własnym – komentuje Aleksandra Wojtaszek. 

Aleksandra Wojtaszek (ur. 1991 r.) – kroatystka, doktor literaturoznawstwa, asystentka w Instytucie Filologii Słowiańskiej UJ. Studiowała w Krakowie, Zagrzebiu i Belgradzie. Współpracuje z „Tygodnikiem Powszechnym” i „Herito”; publikuje m.in. w „Dużym Formacie”, „Dzienniku Gazecie Prawnej”, „Odrze”, „Krytyce Politycznej”, „New Eastern Europe”, „Porównaniach” oraz chorwackim magazynie „Ubiq”. Jako tłumaczka jest stypendystką międzynarodowego programu CELA i laureatką Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO. Obecnie pracuje nad zbiorem reportaży o współczesnej Chorwacji (Czarne, 2023) oraz przekładem tomu wierszy serbskiej poetki Radmili Petrović pt. Moja mama wie, co się wyprawia w miastach (Biuro Literackie, 2023).  

Anja Erämaja (język fiński), tłumaczka Katarzyna Szal 

Anja Erämaja (ur. 1963 r.) – piosenkarka, poetka, autorka opowiadań, powieści, książek dla dzieci, sztuki teatralnej i libretta do spektaklu tanecznego; z wykształcenia fotografka. Jako poetka zadebiutowała tomikiem Zapiski śpiewaczki (Laulajan paperit, WSOY 2005), nominowanym do nagrody gazety „Helsingin Sanomat” i wyróżnienia im. Johana Runeberga. Pochodzi z Merimasku w południowo-zachodniej Finlandii; mieszka w Helsinkach.  

– Zapiski śpiewaczki (Laulajan paperit, 2005 r.) to debiutancki tomik Anji Erämai. Jej droga do poezji wiodła przez teatr i grupy muzyczne, z którymi występowała. Dla tych ostatnich pisała też teksty piosenek. Zmęczona ich rygorystyczną formą, w poezji szukała większej swobody rodem z wiersza prozatorskiego i techniki strumienia świadomości. Artystka przyznaje się nawet do inspiracji dramatem i stand-upem. „Niektórzy mogą uważać – dodaje – że moje wiersze nie są wierszami, ale to nieistotne. Nie piszę według definicji terminów literackich” – komentuje Katarzyna Szal.  

Katarzyna Szal (ur. 1979 r.) – tłumaczka i propagatorka literatury fińskiej w Polsce. Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim. Pracę doktorską z zakresu polsko-fińskich przekładów literackich obroniła w Finlandii. Współpracuje głównie z „Twórczością”. Obecnie mieszka we Francji. 

Arvis Viguls (język łotewski), tłumacz Piotr Ruciński 

Arvis Viguls (ur. 1987 r.) – łotewski poeta, krytyk literacki oraz tłumacz. Jeden z najbardziej cenionych autorów młodego pokolenia na Łotwie. Wydany w 2009 roku debiutancki tomik Istaba (Pokój) został ciepło przyjęty zarówno przez krytyków literackich jak i czytelników. Podobny los spotkał dwa kolejne wydawnictwa – 5:00 (2012) oraz Grāmata (2018). Jego ostatni tomik, Blusu Cirks (pol. Pchli Cyrk) został wydany nakładem wydawnictwa Neputns w 2021 i doczekał się nominacji do łotewskiej nagrody Laligaba w kategorii Poezja. Arvis Viguls zajmuje się też przekładem literackim i regularnie tłumaczy z angielskiego, hiszpańskiego, rosyjskiego oraz serbo- chorwackiego. Jego twórczość doczekała się przekładów na ponad 20 języków (m.in.: angielski, hiszpański, chorwacki, litewski oraz hebrajski). Arvis Viguls mieszka i pracuje w Rydze.  

– Pchli Cyrk, jarmarczna atrakcja z zamierzłych czasów doskonale oddaje charakter poezji Arvisa Vigulsa. Jego wiersze to zadziwiające, przykuwające wzrok przedstawienie, pełne dziwacznych postaci, niecodziennych zdarzeń oraz paradoksalnych obserwacji. Pod powierzchnią odnajdujemy też glębszą refleksję na temat człowieka, jego miejsca we współczesnym świecie, i jego relacji ze środowiskiem naturalnym – mówi Piotr Ruciński. 

Piotr Ruciński (ur. 1986 r.) – absolwent filologii bałtyckiej Uniwersytetu Warszawskiego, badacz literatury łotewskiej. W centrum jego zainteresowania znajduje się współczesna literatura Łotwy, szczególnie jej poezja. Z myślą o przyszłych wydawnictwach przełożył prace takich autorów jak Kārlis Vērdiņš, Klāvs Elsbergs, Māra Zalīte, Artis Ostups czy Uldis Bērziņš. Kolejną pasją jest poezja amerykańska oraz jej związki z literaturą krajów bałtyckich. Swoją pracę dyplomową poświęcił twórczości czołowych przedstawicieli łotewskiej poezji emigracyjnej – Linardsa Taunsa oraz Gunārsa Saliņša. Mieszka i pracuje w Wilnie.  

Miriam Van hee (język niderlandzki), tłumacz Jerzy Koch 

Miriam Van hee (ur. 1952 w Gandawie) – poetka, tłumaczka i slawistka, członkini flamandzkiej Królewskiej Akademii Języka i Literatury Niderlandzkiej. Wydała dziesięć książek poetyckich oraz jeden tom wierszy zebranych, opublikowany w prestiżowej oficynie amsterdamskiej De Bezige Bij. Twórczość Van hee była nagradzana wieloma wyróżnieniami, Van hee była gościem na wielu zagranicznych festiwalach poetyckich, m.in. w kolumbijskim Medellinie i południowoafrykańskim Oudtshoorn, a także w Lublinie (2012), Frankfurcie (2015, 2016) i Poznaniu (2015) oraz w peruwiańskiej Limie (2017).  W 2008 roku polski kompozytor Piotr Moss skomponował do tekstów Miriam Van hee muzykę na kwartet smyczkowy, a w 2013 roku opublikowano nagranie tej kompozycji: Piotr Moss – Chagall for strings – Opium String Quartet.  W 2023 roku Van hee będzie wspólnie z Hester Knibbe pisać Poëzieweekgeschenk (Prezent na Tydzień Poezji) na temat „Przyjaźń”. Książka ukaże się w styczniu 2023 roku w Holandii i Flandrii jako prezent dodawany gratisowo do zakupów w księgarniach (wieloletnia tradycja w obu krajach).  

– Poezja jest dla Van hee formą filozofowania, a swoją refleksję autorka pogłębia rozpoznawaniem rzeczywistości wewnętrznej i zewnętrznej, dookreślaniem granic bycia człowiekiem, doznawania tych granic, które czasem są akceptowane, lecz także regularnie przezwyciężane. Dyskretna pointa wieńczy wiele wierszy Flamandki, co subtelnie relatywizuje dramaturgię doświadczania i obserwowania rzeczywistości. Poezja Van hee jest rozpoznawalna, gdyż mówi do czytelnika lekko przyciszonym głosem (podobnie sama poetka mówi na co dzień i na spotkaniach autorskich). Jeśli więc doszukiwać się czegoś neoromantycznego w tej poezji, to może to być silnie zabarwienie egzystencjalizmem, poszukiwanie granic osobistej wolności i granic historycznego doświadczenia – opowiada Jerzy Koch.  

Jerzy Koch (ur. 1958) – tłumacz, poeta, profesor zatrudniony na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (od 1997 roku), wcześniej związany z Uniwersytetem Wrocławskim (1985–2011); jest także profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu w Stellenbosch w RPA. Wykłada literaturę niderlandzką i południowoafrykańską, a w badaniach zajmuje się recepcją literatury tłumaczonej, transferem kulturowym, literaturą (post)kolonialną i historiografią literacką. Od 1985 publikuje przekłady z literatury niderlandzkiej. W 1995 otrzymał w Holandii nagrodę im. M. Nijhoffa za dorobek w dziedzinie tłumaczeń literatury niderlandzkiej na język polski, w szczególności za przekład antykolonialnej powieści Eduarda Douwes Dekkera (Multatulego) pt. Maks Havelaar (1860, wyd. pol. 1994 w serii Biblioteki Narodowej Wydawnictwa Ossolineum). W 2022 roku jego przekład nagrodzonej Międzynarodowym Bookerem (2020) powieści pt. Niepokój przychodzi o zmierzchu (2021, Wyd. Literackie) Marieke Lucasa Rijnevelda został nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia. Koch przekłada także z języka afrikaans literaturę południowoafrykańską (Breyten Breytenbach, Antjie Krog, Etienne Leroux, Willma Stockenström). Wraz z tłumaczonymi przez siebie autorami brał udział w szeregu festiwalach i manifestacjach poetyckich, w ostatnich latach w Festiwalu Miłosza (2016, 2017, 2018), Festiwalu Conrada (2011) oraz Festiwalu Poezji Silesius i Festiwalu Poznań Poetów (2019). 

Organizatorem festiwalu Europejski Poeta Wolności i wydawcą tomów poezji jest Instytut Kultury Miejskiej. Fundatorem Nagrody Literackiej Europejski Poeta Wolności jest Miasto Gdańsk. Szczegółowe informacje: https://europejskipoetawolnosci.pl.